Kişilik gelişimi, kişisel gelişim ve kendini geliştirmenin ilk basamağıdır. Bir insan doğduğunda hem fiziksel hem de psikolojik olarak gelişmeye başlar. İnsanın fiziksel gelişimi yaklaşık 18 yaşına kadar sürerken, psikolojik gelişimi yaşam boyu devam eder. Bir insandaki fiziksel ve psikolojik gelişimi ve değişimi inceleyen çalışma alanı gelişim psikolojisidir. Gelişim psikolojisi insanı bebeklik, çocukluk, ergenlik, gençlik, yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerine ayırarak inceler. Bu dönemlerde insan davranışlarının kalıtımdan ve çevreden nasıl etkilendiğini araştırır. Gelişim psikologları insanı 4 temel alanda incelemiştir. Bunlar fiziksel, sosyal-duygusal, bilişsel ve kişilik gelişimi alanlarıdır.
Freud, kişilik gelişiminin 18 yaşında tamamlandığını savunur. Bazı gelişim psikologları kişilik gelişiminin 0-6 yaş arasında büyük oranda gerçekleştiğini söylüyor. Uzmanlar, kişilik gelişiminin en geç 18 yaşında tamamlandığını söylüyorsa bir insan henüz ergenlik çağında kişilik gelişimini nasıl tamamlayacak? 0-18 yaş arasında yaşadıklarının ancak %50’sini hatırlayan insan, kişiliğini nasıl geliştirdiğini bize anlatabilir mi? Yoksa kişiliğimi nasıl geliştirdim sorusunun içinde kişisel gelişimimiz için neler yapmalıyız sorusu da mı gizli? Kişilik gelişimi, kişisel gelişim, kendini geliştirme, mizaç, karakter ve kişilik gibi çeşitli kavramlarla bağlantılıdır.
Kişilik Gelişimi Nedir?
Kişilik gelişimi, insanın fiziksel ve sosyal çevresinde tutarlı şekilde sergilediği kişilik özelliklerinin oluşumudur. Kişilik özellikleri, insanın kendini ve çevresini idrak ettiği, aynı türden davranış ve tepki verme biçimleriyle belirmiş olur.
Kişilik, insanın çevresindeki objelere, olaylara ve diğer insanlara verdiği tepkilerdeki karakteristik özellikleridir. Karakter ise, kişiye özgü davranışların bütünüdür. İnsanın zihinsel, duygusal ve bedensel etkinliğine çevrenin verdiği değerdir. Karakter, eğitimle beraber olumlu yönde değişebilir. Bireyler yaşamının farklı dönemlerinde ve çeşitli durumlarda, olaylara olumsuz yönden bakma, her şeyin kötüsünü bekleme eğilimi olduğunu söyleriz. Yani burada çevrenin verdiği değer yargısı bireyin karamsar oluşudur. Bireyin karamsar yapısı aldığı eğitimle ve kendi hakkındaki farkındalığının artmasıyla olumlu yönde değişebilir.
Karakter = Kişilik+ Çevrenin değer yargıları diyebiliriz. Karakter deyince akla mizaç gelir. Mizaç ise huy, tabiat, fıtrat olarak bilinir. Mizaç tanımı şu şekilde yapılıyor: ‘’İç salgı bezlerinin çok veya az çalışması gibi kalıtımla gelen fizyolojik özelliklerin oluşturduğu psikolojik tutumlarımızdır.’’ Yani biyolojik yapımızla kişilik özelliklerimiz arasında bir ilişki vardır. Örneğin tiroit bezleri hızlı çalışan bir insanın mizacı ( yaratılışı) hızlı olduğu için bu durum kişilik gelişimine yansır. O insanın kişiliği de kanlı canlı, pratik ve yerinde duramayan bir yapıda olur. Gördüğünüz gibi karakterin içinde kişilik, kişiliğin içinde mizaç, mizacın içinde genler, genlerin ucunda ise anne baba var. Bir çocuğun kişilik gelişiminde anne ve babanın rolü çok büyüktür. Bu roller 2 çeşittir:
- Anne babanın genleriyle ilgili olan( zekâ düzeyleri, kişilik özellikleri, becerileri)
- Anne babanın çocuğa sunduğu çevre
Genetik özellikler çocuğun potansiyelinin belirlenmesini sağlar. Çevre ise bu potansiyelin kullanımının nasıl olacağını belirler. Çünkü insandaki kişilik gelişimi esnek yapıdadır. Çevreye göre şekil alır. Kişilik gelişiminde anne babanın en önemli rolü ise çocuklarına karşı tutumlarıdır. Örneğin otoriter, aşırı serbest ya da aşırı koruyucu aile tutumları kişilik gelişimini olumsuz etkiler. Çocuğun kişilik gelişiminde en olumlu etki bırakan aile tipi demokratik ailedir. Demokratik ailede çocuklar hem denetlenir hem de tüm ihtiyaçları karşılanır. Bu tür ailedeki anne babalar güven verici, kararlı ve tutarlı insanlardır.
Demokratik anne baba tavrı çocuklarının bazı davranışları yapmalarına izin verirler. Böylece çocukların sorumluluk duygularının gelişmesine uygun ortam hazırlarlar. Sorumluluk duygusu kişilik gelişiminin en önemli parçalarından biridir.
Gelişim psikologları kişilik gelişim sürecini açıklamak için birçok sayıda kuram geliştirmişlerdir. Her bir kuram, insan gelişiminin farklı bir alanına odaklanarak kişilik gelişimini açıklamaya çalışmış.
Freud Psikoseksüel Kuramı(çocukluğun ve çocukluk travmalarının kişinin gelecek yaşamına etkisi) geliştirmiş.
Erikson Psikososyal Kuramı (Kişilik gelişiminin sosyal ve iletişimsel boyutları ve çocukluk sonrası döneme etkileri) tespit etmiş.
Piaget, Bilişsel gelişim kuramını ortaya koyarak insanın zihninde bilme ve öğrenme meydana geldiğinde bunun dışa vurmasının olumlu davranış değişikliği olduğunu söylemiş. Bu olumlu değişim ise kişilik gelişimine sebep oluyor.
İhtiyaçlar hiyerarşisi kuramcısı Maslow iyi bir varlık olan insanın sürekli kendini geliştirerek kendini gerçekleştirmek istediğini söylüyor. Sosyal ve bilişsel öğrenme kuramları ise kendini gerçekleştirmeyi yaşam boyu devam eden bir öğrenme süreci olarak değerlendirmiş.
